राजा राममोहन रॉय : व्यक्ती आनी कार्य

राजा राममोहन रॉय हांचे तैलचित्र 

राजा राममोहन राय हाणी जीवितभर एकुच वावर केला. लोकजागृतीचो आनी पुनर्जागरणाचो. समाजात अज्ञान आनी आनी ह्या अज्ञानाक लागून तयार जाल्ली दास्यता नष्ट करपाक राजांनी वेगवेगळ्या माध्यमांतल्यान यत्न केलो. देशाक पाश्‍चिमात्य संस्कृतायेकडे, विचारधारेकडे व्हरपाखातीर तांचो वावर नाशिल्लो.  जाल्यार हो पाश्‍चिमात्य प्रभाव स्वीकारून एका लखलखीत फुडाराकडे वचप हो तांचो हावेस आशिल्लो. तो काळ मात तांका समजूंक पावलो ना. राममोहन हांच्या वाट्याक  दु:ख, विरोध, एकसुरेपण आयला. मात आपल्या जीवित आनी कार्यातल्यान  राजांनी  बंगाल तशेंच फुडाराक देशांतल्या जायत्या जाणांक प्रभावीत केला. 

आधुनिक भारत समजून घेवपाचो आमी यत्न करतले जाल्यार काय नावा सोडून फुडे वचप कशेच शक्य ना. राममोहन रॉय हे अशेंचे एक म्हत्त्वाचे नाव. भारतात पुनर्जागरणाचो वावर सुरू करप्यांमदी राममोहन रॉय हे आद्य म्हालगडे म्हणू येत. तांका दिल्ल्या राजा हे पदवीक लागून राजा राममोहन रॉय अशेंय म्हण वळखतात. सुमार दोनशें वर्साआदी जाल्ल्या ह्या द्रष्ट्या मनशान आपल्या कर्तृत्वान जायत्या जाणांक प्रेरणा दिल्या.
राममोहन एक  जिज्ञासू विद्वान, थोर बुद्धीजीवी आनी विचारवंत आशिल्लेच पुण ताचेचवांगडा एक धाडसी आनी क्रांतिकारक सुधारक आशिल्ले. भौसात स्वाभिमान जागो जावचो, तांका प्रतिष्ठेचे जीवित मेळचे, भारताचे प्राचीन श्रेष्ठ गिज्ञान सर्वसामान्यामेरेन पावचे, लोकांक आधुनिक पद्धतीचे शिकप मेळचे, आपले मागाशिल्लेपणातल्यान समाज भायर सरचो, ताणे अंधश्रद्धा सोडच्यो, वैज्ञानिक दृष्टीकोन आनी विवेक जागोवचो, समता येवची, भेदभाव नष्ट जावचे, दादल्यांवरीं बायलांकय समान हक्क मेळचे, सन्मानाचे जीवित मेळचे देखून राजा राम मोहन रॉय हांणी  खूप काम केला.
क्रुर सती प्रथेक खर विरोध करून ती बंद करपी कायदो करपाक चेंपण हाडपी, भारतीय पत्रकारितेचो बुन्यादी वावर करप्यांमदले म्हालगडे, भारतात आधुनिक शिक्षणाखातीर आग्रो धरपी कार्यकर्ते, समता-बंधुता हाचेखातीर एकेश्वरवादाची संपल्पना फुडे हाडपी धर्मसुधारक, भारतीय समाजाच्यो समस्या वळखूपी आनी त्यो इंग्लंडमेरेन पोटतिडकीन मांडपी  झुजारी आनी रवींद्रनाथ टागोर हांच्या उतरांनी सांगचे जाल्यार, आधुनिक युगाची आनी ह्या युगाच्या ताकतीची सुलूस आशिल्ले द्रष्टे अशी एक व्हड वळख राजा राममोहन रॉय हांका आसा.

तेन्नाची सामाजिक स्थिती

बंगालात  इस्ट इंडिया कंपनीन आपले राज्य निकतेच स्थापन केल्ले. नव्या सत्तेचो सगळो लक्ष आपली पाळामुळे घट्ट करपाकडेच आशिल्लो. सगळीकडे अंधाधुंदी पातळील्ली. समाज एकेवटेेन धर्म, जाती हांतूंत विभागून गेल्लो आनी दुसरे वटेेन अंधश्रद्धा, चमत्कार, चुकीच्यो रुढी, अस्पृश्यता अशा सामाजिक दुयेसांकलागून घुस्पून आपलो सगळो आत्मविश्‍वास शेणोवन बशिल्लो, फाटी पडिल्लो, दिशाहीन जाल्लो, आपले कर्तृत्व व्हगडावन बशिल्लो.  सगळीकडेन दु:ख, दारिद्य्र पातळील्ले. मनशाचो बळी दिवपाची,  सतीची हे सारक्यो अमानवी प्रथा चलताल्यो.
दुसरे वटेन पश्‍चिमी राष्ट्रांत होच काळ पुनर्जागरणाचो आशिल्लो. येवरोपांत औद्योगिक क्रांतीन नेट धरपाक सुरुवात केल्ली. फ्रेंच राज्यक्रांती चर्चेंत आशिल्ली, अमेरिकी स्वतंत्र लडो येशस्वी जाल्लो. जायत्या राष्ट्रांनी अन्याय, अत्याचार, दबाव, शोषण हांचेआड विरोध प्रकट करपाक सुरू केल्ली. अशेतरेन एक नव्या विचाराचे, तत्त्वगिज्ञानाचे वारे व्हावपाक लागिल्ले, विवेक आनी विज्ञान हांचो आग्रो लोक धरूंक लागिल्ले.
हो सगळो राममोहन हांच्या घडपाचो कालखंड.

राममोहन हांचे सुर्वेचे दिस 

राममोहन रॉय हांचो जल्म २२ मे १७७२ सालांत बंगालातल्या एका गावांत जाल्लो. तांचे वडील रामकांतो हे नवाब सिराज ऊद दौला हांच्या प्रशासनांत राममोहन हांच्या आज्या आनी पणज्यावरी कामाक आशिल्ले. काय वर्सां उपरांत ताणी ही नोकरी सोडून ते आपलो स्वतंत्र वेवसाय करपाक लागले. राममोहन हांची आवय तारीणी ही कट्टर धार्मिक परंपरेतली शाक्त पंडिताची धुव. राममोहन हांचे मुळावे शिकप गावातले पाठशाळेंत जालें. उपरांत ते तेन्नाची प्रशासनीक भास आशिल्ल्या फार्सी आनी अरबी भाषेचे उच्च शिक्षण घेवपाक ते पटना हांगासर गेले. बनारस वचून तांणी संस्कृत भास तशेच प्राचीन शास्त्र आनी आद्य भारतीय साहित्याचे अध्ययन केले.
पटना हांगासर तांचो संबंध सुफी परंपरेकडे आयलो. शिवाय ऍरिस्टॉटल आनी हेर पश्‍चिमी विचारवंतांनी तांका प्रभावित केले. बायबल मुळांतल्यान समजून घेवपाक ताणी हिब्रू  भाषेचोय अभ्यास केल्लो.
जिज्ञासा, चिकित्सा, निरीक्षण, हुशारी अशे राममोहन हांचे उपजत गुण आनी ताका मेळील्ली भारतीय आनी पाश्‍चिमात्य अभ्यासाची जोड  हाचो राममोहन हांचे विचारसरणीचेर परिणाम जालो. तातूंतल्यान एक नवो दृष्टीकोन तयार जालो.
रुढीबद्ध आनी कर्मकांडांत घुस्पून गेल्ल्या वातावरणातल्यान राममोहन आता मेकळे जावपाक सोदूंक लागले. मनीसपणाच्या विकासाखातीर गरजेचे तत्त्व कितेतरी वेगळेच आसा हे तांका कळील्ले. ह्या काळात वेगवेगळ्या प्रदेशांचो प्रवास ताणी केलो. हे सगळे चालू आसतना संघर्षाची पयली ठिणगी पडली ती घरात. बंगालच्या त्या काळातल्या हेर घरावरीच राममोहन हांच्याय घरांत कर्मकांडा, रितीरिवाज परकी नाशिल्ले. मात राममोहन हांणी ह्या सगळ्या गजालींतल्यान स्वत:क कडेक कापपाक सुरुवात केली. तातूंतल्यान घरात विरोध वाडूंक लागलो. आपले सुधारक वृत्तीकलागून राममोहन हांका खूप संघर्ष करचो पडला. मात जितलो समाजात करचो पडला तितलोच  आपल्या घरांतय करचो पडला. रिती रिवाजाक दसूून उरिल्ले घरांतले एकेवटेन आणि राममोहन एकटेच एकेवटेन अशी परिस्थिती आयली. राममोहन हांची खूप घुसमट जाली. तरी लेगीत सगळे सोसून कसलीच तडजोड तांणी केली ना. फुडे तत्त्वांक लागून तांका आपले एकत्रित घर सोडूनय वचचे पडला. जीवितात सुर्वेचो काळ राममोहन हांणी मुन्शी आनी दिवान म्हण काय काळ नोकरी केली. हेच काळांत ‘तुहफत उल मुवाहिदीन’ ही एकेश्वरवादाची बुन्यादी संकल्पना सांगपी संहिता तयार जाली

एकेश्वरवादी संकल्पनेची बुन्याद

अन्याय आनी अत्याचारांआड झुजतलो जाल्यार आदी आमच्यांत स्वाभिमान आनी आत्मसन्मान जागो जावपाक जाय आनी तो जातलो जाल्यार अंधश्रद्धेतल्यान, अज्ञानातल्यान भायर सरून वैज्ञानिक नदर आनी विवेकान विचार करपाची सवय केळोवंक जाय अशी तांची भूमिका आशिल्ली. वेगवेगळ्या मूर्तींची पूजा करचेपरस सर्वशक्तीमान अशा इश्वर संकल्पनेक मानूंक जाय अशे तांचे मत आशिल्ले. हो इश्‍वर वेगवेगळ्या धर्मांचो वेगळो न्हंंय जाल्यार सगळ्यांखातीर एकूच आसा असो ते प्रचार करताले. धार्मिक सुधार घडोवन आपण सगळ्यांक एकठाय हाडूंक सोदता. फुडाराक हातूंतल्यानच राजकी जाणवीकाय तयार जावपाक शकतली अशी आस्त तांका आशिल्ली.
१८१५ वर्सा राममोहन कलकत्ता आयलेे आनी थंयचेच जाले. हांगा पावतकच तांच्या कार्याक अदीक गती आयली.
समाजसुधारक म्हण वावर
राममोहन हे नव्या पश्‍चिमी मुक्त आनी विवेकाचेर  आदारिल्ल्या विचार परंपरेक तोखेताले मात ताचेच वांगडा भारताचे पुरातन विचार परंपरेत आशिल्ल्या तत्त्वांची उंचेली सुवात ते जाणा आशिल्ले. सर्वसामान्य लोकांमेरेन ही तत्त्वा पावनात देखून ते चुकीच्या रिती रिवाजांनी घुस्पून आपले लुकसान करतात, अशे ते म्हणटाले. देखून हे प्राचीन भारतीय ज्ञान लोकभाषेत उपलब्ध करपाखातीर तांणी वेद, उपनिषदां हांंचो लोकभाषा बंगालीत अनुवाद करून वितरण सुरू केले. ते लोकांक खुपूच मानवले. मात काय कट्टर आनी रुढीवादी ब्राह्मणांच्या विरोधाक राजा राममोहन हांका तोंड दिवचें पडले.
राममोहन हांचो सगळ्यांत व्हय वावर म्हळ्यार घोवाचे चितेचेर विधवा बायलेक जाळपाची रीत आशिल्ली क्रुर सतीची प्रथा बंद जावपाखातीर ताणी दिल्ले योगदान. हे क्रुर प्रथेक ते हत्या मानताले. तेविशी तांच्या मनात तिडक आशिल्ली. मात राममोहन आपल्या भावाची बायल अलोकमंजरी हिका हे प्रथेतल्यान वाटावपाक शकले नात ते तांच्या मनाक खूप लागले. तेन्ना मात तांणी ही प्रथा बंद उडोवपाचो खर निश्‍चेव केलो. ताणी एकेवटेन ब्रिटीश प्रशासनाक अर्ज-विनंत्यो सुरू केल्या आनी दुसरे वटेन लेखांवरवी वृत्तपत्रांतल्यान लोकांमदी जागृताय करपात लागले. स्मशान घाटांचेर वचून लोकांक विनवण्यो करपाक लागले. तांच्या ह्या प्रयत्नांक लागून रुढीबाज धर्मवादी बरेच खवळले. ही प्रथा हिंदु धर्मात अनिवार्य आसा आनी ती बंद करूक दिवचे नात अशी तांची भूमिका आशिल्ली. राममोहन मात सांगित रावले की प्राचीन भारतीय शास्त्रांत ही प्रथा खंयच ना, अज्ञान आनी अंधश्रद्धेक लागून लोक हे प्रथेक बळी पडल्यात. अखेरेक तेन्नाचे ब्रिटीश भारताचे गव्हर्नर जनरल लॉर्ड बेंटिक हाणी हे प्रथेर कायदो करून बंदी हाडली. ते  वर्स आशिल्ले १८२९ आनी राममोहन हांचे हे विषयावेले पयले बरप मेळटा ते वर्स आसा १८१८ म्हळ्यार सुमार दशकभर राजांक हे प्रथेआड संघर्ष करचो पडला. राममोहन हांचे स्त्रीविषयीचे कार्य फकत हे प्रथेआड झुजामेरेन मर्यादित ना. स्त्री मुक्तीचे ते उद्गाते आशिल्ले. बायलांककायदेशीर हक्क मेळचे, इस्टेटींत समान वाटो मेळचो, शिक्षण घेवपाक मेळचे. एकापरस चड लग्ना करपाक मनाय जावची, विधवा पुनर्विवाह अशा विषयांचेर ताणी जायती जागृती घडोवन समाजामदी एक नवी चर्चा सुरु केली.
राजा राममोहन हांचे कर्तृत्व आनीकूय खूप आसा.

आधुनिक शिक्षणाखातीर वावर

समाज फाटी पडला आनी कर्तृत्वहीन जाला जाल्यार ताका एकेवटेन अंधश्रद्धा जापसालदार आसा तशेच अज्ञान आनी निरक्षरता हे तांका समजून आयले. हाचेर उपाय म्हण लोकांक शिकपाक मेळूंक जाय आनी संवसारांतल्या नव्या विचारांकडे तांचो संपर्क येवंक जाय  जाल्यारूच एक नवे चैतन्य निर्माण करू येतले अशे तांका दिसताले. अशे तांणी थारायले देखून शिक्षणाचो प्रसार करपाचो वावर ताणी हातात घेतलो. हातूतल्यानच इश्ट डेव्हिड हेरे हांका ताणी ‘हिंदू कॉलेज’ स्थापन करपाक मदत केली. आपण स्वत: इंग्लीश स्कूल सुरू केले. फुडे ताणी ‘अँग्लो हिंदू स्कूल’ स्थापन केेले. हांगा विज्ञानासारखे आधुनिक विषय भुरग्यांक शिकोवपाचेर भर आशिल्लो.

आत्मीय सभा आनी ब्रह्म समाज

राममोहन हांणी आत्मीय सभा स्थापन करून प्रगत समाज घडोवपाचे कार्य केले. समाजांत नव्या विचारांची चर्चा हे सभेक लागून जावंक पावली.  एकेश्वरवादाची संकल्पनाय तातूंत एक आशिल्ली. सगळ्यांमदी एकचार, बंधुता आनी समता येवची असो हे संकल्पनेफाटलो उद्देश आशिल्लो. राजा द्वारकानाथ तशेच काय मिशनरी हे सभेचे सदस्य जाल्ले. फुडे जावपाक आशिल्ल्या ब्रह्म समाजाचे मुळावण हेच आत्मीय सभेन घातले म्हणू येत. ब्रह्म समाज हे लेगीत राममोहन रॉय हांचे एक ऐतिहासिक कार्य. समाजाक धर्मांनी आनी जातींनी विभागून उडयला अशे ते मानताले. लोक संघटित जातले जाल्यार  भेदभाव नष्ट जावप गरजेचे अशे ते म्हणटाले. असो एकचार एकेश्वरवादाच्या संकल्पनेतल्या शक्य जाव येता असो तांचो विचार आशिल्लो. एकेश्‍वरवादाची संकल्पाना तांका वेदांतात सापडली. एकूच इश्‍वर अस्तित्त्वात आसा असो ताचो अर्थ. इस्लाम आनी ख्रिस्ती धर्म हे संकल्पनेक धरून आसा देखून सगळे ह्या विचारान एकठाय येव येतात अशे तांका दिसताले. इश्वर नावाचे एक सर्वोच्च अशे तत्त्व आसा. ताची आराधना करपाक म्हूर्ताची, देवळांची, कर्मकांडा करपाची , मूर्ती पूजन करपाची गरज ना, मनीस नैतिक नदरेन स्वत:क परीपक्व करीत वतलो तसो तसो ह्या सर्वोच्च तत्त्वाकडे एकरूप जायत वतलो अशे ते सांगताले. जातीव्यवस्था, बालविवाह हांका बह्म समाजाचो विरोध आशिल्लो, विधवा विवाहाचो ते पुरस्कार करताले.

पत्रकारिता आनी राममोहन

राममोहन रॉय हांचे पत्रकारितेच्या क्षेत्रातय व्हड योगदान आसा. सुधारण आनी जागृताय घडोवपाखातीर एकेवटेेन शिक्षण गरजेचे तसेच वृत्तपत्रांय म्हत्त्वाची हे तांका खबर आशिल्ले. रॉय हाणी बंगाली भाषेंत ‘संबध कौमुदी’ आणि उच्चभू्रंमेरेन विषय पावोवपाखातील फार्सी भाषेंतल्यान ‘मिरत उल अखबार’ अशी नेमाळीं सुरू केली. मात १८२३ वर्सा ब्रिटीशांनी प्रेस ऍक्ट हाडून पत्रकारितेच्या स्वातंत्र्याचेर चेंपण हाडले. तेन्ना सर्वोच्च न्यायालय आनी इंग्लंडच्या राजाकडेन ही बंधना फाटी घेवपाखातीर युक्तीवाद करपाक राममोहन आघाडीचेर आशिल्ले. ताणी राजाकडे धाडून दिल्लो आपलो युक्तीवाद भारतीय पत्रकारितेचे नदरेन म्हत्त्वाचो दस्तावेज आसा. वृत्तपत्रा लोकांत जागृताय हाडपाखातीर जायच मात ताचेच वांगडा शासन बरे चलपाखातीरय पत्रकारितेक मुक्त वातावरण आसूंक जाय नाजाल्यार सरकार आनी भौस हांचेमदी संवाद वेवस्थित जायना आनी ताचे लुकसाण शासकांकच चड जाव येता, अशे जायते म्हत्त्वाचे मुद्दे राममोहन हांणी मांडले. पत्रकारितेच्या माध्यमांतल्यान बंगाली गद्द घडोवपाक राममोहन हांणी म्हत्त्वाचो वावर केला. बंगाली भास संस्कृत उतरांतल्यान मुक्त करून तिचे स्वरूप सिद्ध करपाचो यत्न केला. बंगाली भाषेच्या व्याकरणाचे सुर्वेच्या पुस्तकांमदले एक पुस्तक तांचे आसा.

येवरोपांत प्रवास

येवरोपान केल्लो विकास लागीच्यान पळोवपाची तांका खुप इत्सा आशिल्ली. हाकालागून तांणी इंग्लंडची यात्रा केली. ही यात्राय ऐतिहासिक आशिल्ली. समुद्रयात्रा करची न्हंय हे चालंत समजूतीआड वचून  ही यात्रा आशिल्ली. हे येवरोपाचे यात्रेत तांचो खूप भौमान जालो.

हाऊस ऑफ कॉमन्स सभागराचे आपोवणे

हाऊस ऑफ कॉमन्सचे सभागृह समितीन तांका पाचारण करून तांचेकडल्यान भारतात प्रशासन कशे सुधारूं येता हेविशी मतां घेतली.
राममोहन हांणी सामाजिक - आर्थिक विकासाचे नदरेन जायत्यो मोलादीक सुचोवण्यो केल्यो. बंगालात चलिल्ले शोषण, पंचायत संस्था सुरू करपाची गरज हेकडेन लक्ष ओडले. उच्च आनी धनिक वर्गांकडल्यान बहुजनांची जावपी पिळवणूक थांबोवची, अधिकारी पदांचेर, न्यायप्रणालींचेर भारतीयांकय येवरोपी मनशांवरीच समान हक्क दिवचे, न्यायप्रणाली आनी प्रशासन वेगळावचे अशो सूचोवण्यो ताणी केल्यो, तांच्या राजकी विचारांचो अदमास हातूंतल्यान येता.
शेवटाक दुयेंत पडून इंग्लंड हांगासर १८३३ वर्सा राजा राममोहन रॉय संवसाराक अंतरले. तो दिस आशिल्लो २७ सप्टेंबर. थंयच तांचो दफनविधी जालो.





Comments