in the compony of ‘सायलंट ऑब्झर्वर’

वासुदेव गायतोंडे यांच्या चित्रांचे ‘सायलंट ऑब्झर्वर’ हे प्रदर्शन (नाव अगदी समर्पक आहे) मुंबईत लागले आहे हे कळल्यानंतर ते कधी एकदा पाहता येईल या विचारात होतो. तो योग जयपूरला व्हाया मुंबई जाताना जुळवून आणला.

वासुदेव गायतोंडे यांच्याबद्दल पहिल्यांदा सविस्तर परिचय झाला ते सतिश नाईक संपादित "चिन्ह"च्या विशेषांकामुळे. गायतोंडे यांच्या व्यक्तीमत्त्वाबद्दल जाणून घेतल्यानंतर त्यांच्या चित्रांचे गारूड आणखी गहिरे होत जाते.

दिवसभर पाऊस  ठिबकत होता अशा वेळी सीएसटीहून चालत चालत काला घोडामार्गे छत्रपती शिवाजी महाराज संग्रहालयाच्या त्या वैशिष्ट्यपूर्ण वारसा इमारतीत प्रवेश करणे आणि जिने चढत चढत त्या गॅलरीत गायतोंडेंच्या चित्रांना सामोरे जाणे हा सुद्धा एक अनुभव होता.

या प्रदर्शनातील काही चित्रकलाकृती ---





मी काही चित्रकलेतला पारंगत नव्हे. त्यामुळे ही पोस्ट चित्रांची समीक्षा करण्याच्या दृष्टीने लिहिलेलीही नाही.
पण कलेशी नाते असलेल्या आणि जीवनाच्या गहिरेपणाशी नाते असलेल्या प्रत्येकालाच गायतोंडेंची चित्रे अपिल व्हावीत. ही चित्रे सरळ डिस्क्राइब करता यावीत अशी कळत नाहीत. ती आपल्या कळण्याच्या पद्धतीपेक्षा वेगळ्या जगातली असावीत. तो काही त्या चित्रांचा दोष नव्हे. त्यामुळे त्यांना आपण अमूर्त आपल्या सोयीसाठी म्हणू पण अमूर्त म्हणणे कितपण योग्य माहित नाही. ..मात्र कळली नाहीत तरी अ‍ॅप्रिशिएट करावीशी वाटतात अशी ही चित्रे आहेत.

गायतोंडेंच्या चित्रांची विशेषत: त्यांच्या त्या अमूर्त शैलीतल्या वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रांची स्वत:ची अशी एक इकोसिस्टिम आहे. ती धारण करून चित्रे साकार होतात. त्यांचा भव्य कॅनव्हासी आकारही परिणामकारकतेला आधारभूत आहे. दूरून साधी वाटणारी चित्रे जवळ जाऊन पाहिल्यानंतर आपली गुंतागुंत उलगडू लागतात. दूरून ‘प्लेन’ वाटणार्‍या एखाद्या जागेच्या नजदीक गेल्यावर त्यातील छटांची वलये लक्षात येऊ लागतात. आणि मग या अचल चित्रांतून एक चैतन्यच जाणवू लागते. एक लय असलेले चैतन्य. ही चित्रे एक अनुभव देतात. कशी ‘आली’ असतील ही चित्रे गायतोंडेंना.

...तर तुम्ही जर 3 नोव्हेंबर 2019 पर्यंत कधी मुंबईत असाल तर नक्की ही चित्रे पाहून घ्या. प्रदर्शन छत्रपती शिवाजी महाराज वस्तुसंग्रहालयात असल्याने प्रदर्शनाबरोबर इच्छुकांना संग्रहालयही पाहता येतील. तुम्हाला फोटो घ्यायचे असतील असतील तर अतिरिक्त फोटो पास मात्र घ्यावा लागतो.  

प्रदर्शनात जहांगिर निकोलसन यांच्या संग्रहातील, टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च यांच्याकडची तसेच गायतोंडेंशी विशेष नाते असलेल्या पंडोल आर्ट गॅलरीच्या संग्रहातील चित्रे एकत्रित आणण्यात आली आहेत. असे योग जुळून येणे दुर्मीळ. त्या अर्थानेही प्रदर्शन महत्वाचे ठरावे. दुसरे म्हणजे प्रदर्शनात 50च्या शतकापासूनची गायतोंडेंची चित्रे आहेत. त्यामुळे त्यांच्या चित्रप्रवासाचाही प्रवास घडतो. अर्थात कुठलाच आर्टीस्ट स्टेटीक नसावा. त्यामुळे ‘प्रवास’चा अर्थही मर्यादीतपणे घ्यावा लागेल. कदाचित ‘कल्पना’ हा शब्द अधिक सयुक्तीक ठरावा. तर गायतोंडे म्हटल्यानंतर जी एका अमूर्त शैलीतली चित्रे डोळ्यांसमोर येतात त्यापेक्षा वेगळी figurative चित्रेही इथे पाहता आली.  तसेच ‘ऑइल ऑन कॅन्व्हास’ बरोबरच जलरंग, इंक माध्यमातली चित्रेही आहेत. एक कोलाजही आहे.

आणि हो इथे जाल तेव्हा पंडोल आर्ट गॅलरीचे दादीबा पंडोल यांनी सांगितलेल्या गायतोंडेंच्या स्मृती तसेच ज्ञानेश्‍वर नाडकर्णींचा गायतोंडेंच्या चित्रकारीतेवरचा लेख वाचायला ठेवला आहे. तो नक्की वाचा.

(९ सप्टेंबर २०१९)

Comments